Биыл Семей ядролық сынақ полигонының жабылғанына 30 жыл толды. Жарылыстан зардап шеккен аумақ 18 мыңнан астам шаршы шақырымды қамтыды. Осы аумақта тұратын қазақ «сынақ қояндарына» айналды. Алғашқы атом бомбасы (дұрысы заряд) сыналған уақыт –1949 жылдың 29 тамызы, тура сағат таңғы жеті. Әскерилер естелігіне сүйенсек, заряд 30 метр биіктікте, бетон бақан үстінде жарылған. Көз ілеспес жылдамдықпен ұлғайған отты доп жерге қадалып, сосын аспанға көтерілген. Отты шар көз жетер жердің топырағы ыстық күлге айналдырып жіберген. Сынақ алаңына байлап қойған жылқы, қойдың есі кетіп, жүні, терісі жидіп түсіп қалған. О, тоба! Байлаулы тұрған иттердің қорыққаны сонша, жүректері жарылып өлген. Аң-құстар жантәсілім алдында жанталасып жатыпты. Жарылыстан жанды мақұлықтар түгілі қара жер тітіркенді. Жарылыстар жер үстінде және ауада өткен бірінші кезеңде (1949-1962 жылдары) ауа мен топырақ ластанды. Екінші кезеңде (1963-1989 жылдары) жарылыстар жер астына ауысты. Бұл кездегі экологиялық апат – сулар құтты бір жер жарықшағына саулап ағып, жоғалып кеткендей болды. Арналы өзендер (Шаған, Маралды, Мұқыр тағы басқасы) мен қыр құдықтары кеуіп қалды. Семей полигонында жиыны 456 ядролық сынақ жасалды. Елдің, тұрғындардың тағдыры көкпарға салынды. – Алғашқы зардаптар біздің ауылда 1951-1952 жылдан байқалды дейді үлкендер. Аяғын баса алмай қалған, ақсақ-тоқсақ адамдар саны күрт көбейген. Үкімет адамдары беймәлім дертті «бұл малдан жұққан бруцеллез ауруы» деп жалтарып, жасыруға бұйрық алыпты, – дейді техника және филология ғылымдарының кандидаты, сынақ полигонынан 60 шақырым жерде дүниеге келген Бөденелі ауылының тумасы Асан Омаров ағамыз. Әу баста сыналғандарға 1953 жылдан бастап термоядролық бомбалар қосылды. Солардың ішіндегі ең қуаттысы 1953 жылдың шілде айына келсе керек-ті. Өйткені сол жолы бұрынғы Семей облысының Абыралы, Абай аудандары ауылдарының тұрғындары 20 күнге көшіріліп, тек 40 адам «тәжірибе жасауға» қалдырылғаны мәлім. Осы қырықтың бірі Талғат Слямбеков көзі тірісінде: «Сол күні аспан шайдай ашық еді. Ойымызда ештеңе жоқ, сыртта жүргенбіз. Бір уақытта ашық аспанда найзағай жарқ ете қалды. Іле алып саңырауқұлақ көкке көтерілді. Қатты толқыннан деміккендей болдық. ...Арада екі сағат өткеннен кейін әскери адамдар тікұшақпен келіп, бізді машинаға отырғызып, Шыңғыс тауының ішіне алып кетті. Осы жерде олар бізді есепке алды. Үсті-басымызды дози
Объяснение:
Биыл Семей ядролық сынақ полигонының жабылғанына 30 жыл толды. Жарылыстан зардап шеккен аумақ 18 мыңнан астам шаршы шақырымды қамтыды. Осы аумақта тұратын қазақ «сынақ қояндарына» айналды. Алғашқы атом бомбасы (дұрысы заряд) сыналған уақыт –1949 жылдың 29 тамызы, тура сағат таңғы жеті. Әскерилер естелігіне сүйенсек, заряд 30 метр биіктікте, бетон бақан үстінде жарылған. Көз ілеспес жылдамдықпен ұлғайған отты доп жерге қадалып, сосын аспанға көтерілген. Отты шар көз жетер жердің топырағы ыстық күлге айналдырып жіберген. Сынақ алаңына байлап қойған жылқы, қойдың есі кетіп, жүні, терісі жидіп түсіп қалған. О, тоба! Байлаулы тұрған иттердің қорыққаны сонша, жүректері жарылып өлген. Аң-құстар жантәсілім алдында жанталасып жатыпты. Жарылыстан жанды мақұлықтар түгілі қара жер тітіркенді. Жарылыстар жер үстінде және ауада өткен бірінші кезеңде (1949-1962 жылдары) ауа мен топырақ ластанды. Екінші кезеңде (1963-1989 жылдары) жарылыстар жер астына ауысты. Бұл кездегі экологиялық апат – сулар құтты бір жер жарықшағына саулап ағып, жоғалып кеткендей болды. Арналы өзендер (Шаған, Маралды, Мұқыр тағы басқасы) мен қыр құдықтары кеуіп қалды. Семей полигонында жиыны 456 ядролық сынақ жасалды. Елдің, тұрғындардың тағдыры көкпарға салынды. – Алғашқы зардаптар біздің ауылда 1951-1952 жылдан байқалды дейді үлкендер. Аяғын баса алмай қалған, ақсақ-тоқсақ адамдар саны күрт көбейген. Үкімет адамдары беймәлім дертті «бұл малдан жұққан бруцеллез ауруы» деп жалтарып, жасыруға бұйрық алыпты, – дейді техника және филология ғылымдарының кандидаты, сынақ полигонынан 60 шақырым жерде дүниеге келген Бөденелі ауылының тумасы Асан Омаров ағамыз. Әу баста сыналғандарға 1953 жылдан бастап термоядролық бомбалар қосылды. Солардың ішіндегі ең қуаттысы 1953 жылдың шілде айына келсе керек-ті. Өйткені сол жолы бұрынғы Семей облысының Абыралы, Абай аудандары ауылдарының тұрғындары 20 күнге көшіріліп, тек 40 адам «тәжірибе жасауға» қалдырылғаны мәлім. Осы қырықтың бірі Талғат Слямбеков көзі тірісінде: «Сол күні аспан шайдай ашық еді. Ойымызда ештеңе жоқ, сыртта жүргенбіз. Бір уақытта ашық аспанда найзағай жарқ ете қалды. Іле алып саңырауқұлақ көкке көтерілді. Қатты толқыннан деміккендей болдық. ...Арада екі сағат өткеннен кейін әскери адамдар тікұшақпен келіп, бізді машинаға отырғызып, Шыңғыс тауының ішіне алып кетті. Осы жерде олар бізді есепке алды. Үсті-басымызды дози